پوشش مردان ایل قشقایی

( پوشش, مردان, ایل قشقایی,).
پوشش, مردان, هم همانند لباس زنان زیبایی ها و جلوه های خاص خود را دارد و از پارچه های متنوع و متفاوت تهیه می شود که عبارتند از:

۱-کلاه(برک)

بدون کلاه بودن در ایل عملی زشت است و مردان, موظفند همیشه کلاهی بر سر داشته باشند. کلاه دو گوشی از حدود 50 سال پیش در میان مردم ایل قشقایی, رایج شده است. در گذشته کلاه مردان, قشقایی, نظیر کلاه های نمدی دوره قاجاریه با رنگ مشکی و بدون لبه بوده است. عکس هایی که از یک صد سال پیش از مردم قشقایی, باقی مانده، نشان می دهد که کلاه هایی بدون لبه با اندازهایی مختلف، مرسوم و اغلب افراد سرشناس و بزرگ ایل، با کمی تغییر از آن استفاده می کردند اما با ابتکار یکی از خوانین قشقایی,، کلاه مخصوصی که امروز به کلاه دو گوشی موسوم است، ساخته شد.

این کلاه از جنس کرک های ظریف و لطیف بز (که بسیار کمیاب است) و توسط نمدمال های ماهر و باتجربه محلی مالیده و درست می شود. از خصوصیات این کلاه ها این است که علاوه بر زیبایی و وقار، به علت سنگینی و وزن زیاد، با باد و طوفان از سر نمی افتد و همچنین هنگام تابش آفتاب می توان گوشه آن را سایبان صورت نمود. این کلاه معمولاً در دو رنگ نخودی و خاکستری تیره دیده می شود

احتمالا همگی جریان خواستگاری رضا شاه از دختر ناصرخان برای پسر ش (محمد رضا ) شنیدید که بنا به تایید تاریخ جواب رد شنید وچون قره تاج و تخت شاهی بود ، زن ناصرخان به او هشدار داد که اگر این تاج ملاک پادشاهی است من برای تمام مردم قشقایی, تاج انتخاب می کنم و دستور می دهم تمام مردان, ایل قشقایی تاج به سربگذارند تاحکم شاهی کند.>>

(اقتباس از کتاب مقدمه ای بر شناخت ایل ها وچادرنشینان ایران، نوشته: ایرج افشار)

بنابراین مردان, ایل قشقایی که تا آن زمان از کلاه های بدون لبه و گوشه همانند کلاه فعلی مردان ایل بختیاری برسر میگذاشتند.
کلاه دوگوشی ایل قشقایی به دستور ناصر خان قشقایی ساخته شد و تمام مردان قشقایی از آن استفاده کردند.
جنس این کلاه از کرک بز بوده که به سختی تهیه می شود و بالغ بر ۲۰۰ الی ۳۰۰ گرم وزن دارد.
این پوشش, سرمردان را در مقابل سرما و گرما مراقبت و به گونه ای طراحی و تهیه شده که باعث رنجش پوست سر نمی شود و از طرفی درهنگام وزش باد نیز ازسر نمی افتد.

شکل کلاه شبیه تاج است و دارای چند مورد استفاده می باشد.

۱- در زمستان گوشه های کلاه را پایین کشیده که از سرماخوردگی جلوگیری شود.

۲- عمود گذاشتن و خم کردن گوش جلو از صورت در برابر نور آفتاب محافظت می شود.

۳- این کلاه که پس از وقایع سال ۱۳۲۰ با الهام از کلاههای قدیمی تورکان در دوره ایستمی خان، بازسازی شده ، دلالت بر میل تسلط بر شرق و غرب داشته است.

۲- پیراهن (کینگ):

براساس نوشته کتاب سیه چادرها،پیراهن مردان ایل قشقایی، از لحاظ برش مانند پیراهن مردان بختیاری آن هم بدون یقه است با قد و اندازه معمولی و بارنگ مشکی و سفید .

۳- شلوار:

شلوار مردان ایل از سال در گذشته بی شبهات به لباس بختیاری نبوده وتا ۱۳۲۰ ( براساس نظر نویسنده شناخت ایل ها و چادرنشینان و....) شلوار آزاد و فراخ استفاده میکرده اند که مچ آن تنگ بوده و کمرگاه ان کمربند بسته می شده است.
رنگ شلوار ترک زبانان معمولا مشکی بوده و جنس آن دبیت (پارچه ضخیم).

۴- ارخالق:

آرخالق لباس بلند و گشادی است که مردان ایل بر روی پیراهن می پوشند و به منزله لباس اصلی می باشد. آرخالق از پارچه ضخیم و با رنگ هایی متناسب با سن افراد دوخته می شود. این لباس دارای آستین بلند بوده و تا روی دست ادامه دارد. آرخالق در طرفین دارای دو چاک طویل تا کمر می باشد که موجب آزاد بودن لباس و آسان بودن تحرک مردان می شود هم چنین می توان دامنه های این پوشش, را بالا زد که هنگام دویدن و انجام کارهای روزمره مزاحمت ایجاد ننماید. جلوی آرخالق تا پایین باز بوده و دکمه نیز ندارد.

آرخالقی که برای پسربچه ها و نوجوانان دوخته می شود، از پارچه های گلدار با رنگ هایی شاد است اما آرخالق پیرمردان بیش تر رنگ های تیره است.

ارخالق ازجنس پارچه نخی با رنگ های سفید و زرد و اندازه آن تا مچ پا بوده است. (برای جوانترها و کودکان از پارچه های گلدار استفاده می کنند که زیبایی آن را دو چندان می کند.) کناره های آن چاک دارد و پایین آن گشاد است که به وسیله شال کمر روی هم بسته می شود تا با بدن فرد تناسب بهتری پیدا کند.

۵- شال کمر:

شال کمر

به طور کلی همیشه همراه با آرخالق، از شال کمر استفاده می کنند. شال مردانه 5 یا 6 متر پارچه قهوه ای یا سفید ضخیم است که از روی آرخالق بر روی کمر می پیچند که علاوه بر زیبایی، باعث سالم ماندن مهره های کمر در حرکات سریع و برداشتن بارهای سنگین هنگام کوچ و استفاده از آن به عنوان جیب برای نگهداری پول، سیگار، چپق، شانه یا

دیگر لوازم است.

شال کمر مردان قشقایی از جنس چیت سفید یا قهوه ای درحدود ۵ متر (بش ارشین) طول دارد و در برخی مواقع عرض آن تاحدود یک متر هم می ر سد.( بییرارشین )چنانچه ارخالق سفید باشد از شال کمر گلدار استفاده می شود.)

۶- چغا:چغه

چقه یک نوع بافته مخصوص از جنس پشم و به رنگ کرم است که روی آرخالق و برای زیبایی و جلوه لباس پوشیده می شود و بر آن زنهاره می بندند.

غالبا از پشم شتر و گوسفند با رنگ های روشن می باشد و در مراسم های مختلف به ویژه جشن های عروسی پوشیده می شده و همچنان جوانان مشتاق این پوشش, از آن استفاده می کنند.
(چغا پرستاره پوشش, اصیل قشقایی نبوده و مربوط به قوم بختیاری و بویر احمدمی باشدکه به آن چغا و زینهاره << زنهاره >>
می گویند.
۷-زنهاره<< زینهاره >>: بندی است مزین به گمپول سه رنگ (رنگ پرچم) که پس از پوشیدن چغا بخاطر جلوه زیبایی و متناسب شدن ان با بدن از روی چغا بسته می شود که معمولا از جنس ابریشم و کاموا است.
(البته برخی جوانان زنهاره را بر روی ارخالق نیز می پوشند.)

۸- کپنگ:
کپنگ پوششی است ازجنس پشم بره به مانند پالتو ( باشمایل بزرگ ) که چوپان ها برای محافظت خود در مقابل سرما از آن استفاده میکنند.

کپنک جامه ایاستبلند و ستبر(ضخیم)،که چوپانان و شبانان بیشتر آن را به هنگام ِ سرما و زمستان می پوشند. در گذشته این لباس خاص روسای ایلات بود و بعدها ویژه شبانان. جنس ِ این تن پوش از پشم گوسفند(نمدی) بافته می شود و همانند قبا ولی گشاد تر است. و به همین دلیل پوششی مناسب در برابر ِ سرماست و باران نیزدر آن اثری ندارد. هم چنینكپنک افزون بر این که به هنگام سرما به کار میرود به هنگام گرما نیز حافظ چوپان است.این پوشش در گرما حالت سايه بان به خود مي گيرد. در گذشته نمدمالي در برخی از جاهای ایران رواج داشته كه امروزه ديگر یا آن فروغ دیرین را ندارد یا صددرصد از میان رفته است.

۹- ملکی یاگیوه:
مردان قشقایی این پوشش ها را که از جنس پنبه ای، نخی و پالاستیک << برای کف >>است، بخاطر سبکی ، سرعت در راه رفتن و مقاومت در برابر سنگ ها و صخره ها می پوشند و در شهرستان های آباده و شیراز (قلات) به عمل می آید.

زهره رستمی کیا
کارشناس علوم سیاسی

10-زنهاره

زنهاره از نخ های پشمی ظریف و رنگارنگ و به طرز جالبی بافته می شود. زنهاره از پشت شانه و زیر بغل عبور کرده و آویز آن در قسمت پشت و بر بالای کمر قرار می گیرد.

چقه و زنهاره را اغلب در مراسم عروسی و به هنگام چوب بازی می پوشند زیرا دامن های چقه بلند است و تا روی پا ادامه دارد و به عنوان ضربه گیر، پا را از ضربات چوب مصون می دارد.

از دیگر لباس های محلی استان فارس، پوششی زنانه به نام <<رخت گشاد>> است که لباس محلی منطقه اوز و جنوب استان فارس از حوالی فیروزآباد تا مناطقی نزدیک به بستک می باشد. این پوشش شامل دامنی بلند و گشاد و پیراهنی بلند است که تا روی باسن را می پوشاند. این لباس محلی توسط تعداد اندکی از زنان هنرمند شهر اوز دوخته و توسط هنری به نام <<خوس بافی>> تزئین می شود. خوس از الیاف نقره ای تشکیل شده که بافته می شود و از آن برای تزئین شلوار، روسری، کلاه، پیراهن، جلیقه زنان و لباس کودکان استفاده می شود.