مراسم چله بدر در ایل قشقایی

جشن چله بدر
این جشن در روز های پیش از نوروز ویژه ی دام های مردم بوده از آنجا که مردم برای حیواناتشان احترام خاصی قائل بودند این جشن را برای آنها می کرفتند.

هنگامی که مردم می خواستند جایگاه زمستانه ی(قشلاق) خود را به قصد جایگاه تابستانه(ییلاق) یشان ترک کنند (هر سال نزدیک های نوروز این کار را می کردند). دو طرف ورودی آغل (جایگاه دام ها) آتش روشن می کردند. سپس با به هم زدند تکه های آهن به هم سروصدا ایجاد می کردن و حیوانات را مجبور می کردند از بین دو آتش بگذرند و آغل زمستانه شان را ترک کنند. هدف این جشن این بوده که با آتش بیماری سال گذشته از دام های زدوده شود.

چله بدر )چله به در):

براساس یک رسم دیرین، معمولا، در پگاه روز نيمه بهمن ماه هر سال( يعني گذشت چهل و پنج روز از زمستان) و عبور از چله بزرگ و تغيير چهره طبيعت، مراسم چله بدر، برگزار مي شود.

از چند روز مانده به نيمه زمستان، قطعه زمين هموارتري را در اطراف چادر و يورد زمستاني در نظر مي گيرند. دو پشته بزرگ هيزم كه از كوه ها و دره هاي قشلاق، فراهم شده را در فاصله چند متري هم، به صورت دروازه، در زمين مذكور مي چينند.

صبح خيلي زود كه هنوز تاريكي و ظلمت شب باقيست، بر فراز پشته هاي هيزم ، آتش درست مي كنند تا شعله بزرگ و نور و حرارت آتش، محيط را روشن و گرم نمايد.

سپس، كودك و بزرگ و زن و مرد ايلي كه سحرخيزي عادت ديرينه شان است، آن روز ، زودتر از روزهاي ديگر، در تاريكي شب، از خواب بر مي خيزند و با انواع ظروف فلزي و قوطي ها پراكنده و با سر و صداي بسيار و با با كوبيدن بر ظروف فلزي و خواندن اشعار تركي و اصوات گوناگون و با تير و تفنگ ، گوسفندان و چارپايان را با سرعت و شتاب و عجله از ميان دو آتش زبانه بر افراشته و شعله ور، مي گذرانند.

شور و حال عجيبي برپاست.گوسفندان سالم و بيمار و دست و پا شكسته، بره ها و بزغاله ها، همه و همه، بايد خيلي سريع از ميان زبانه هاي آتش بگذرند و از قافله، عقب نمانند.

قشقايي ها، اعتقاد دارند هر گوسفندي كه بتواند از ميان آتش بگذرد، در سال جاري نخواهد مرد و بره خوبي خواهد زاييد و مايه رضايت صاحبش خواهد شد و بالعكس.

اشعاري مانند :

چله به در، قضا به در.

چله به در، قصا به در.

مي خوانند.

پس از عبور گوسفندان، نوبت به بچه ها و پدر و مادرها مي رسد كه از ميان آتش بگذرند!

نحوست و امراض و بيماري ها را در همان يورد قبلي مي نهند و با شادابي و طراوت بيشتر، زندگي را در يورد جديد آغاز مي كنند.بعد از چله به در گوسفندان، عشاير از يورد زمستاني خود كوچ كرده و به يورد جديد و بهاري مي روند و چادر زمستاني را جمع و چادر بهاره بر مي افرازند

.كيفيت اجراي چله به در، در تيره ها و طوايف مختلف ايل قشقايي، تفاوت اندكي با هم دارند.

مثلا، در برخي تيره و طوايف، شب قبل از چله بدر ، گوسفندان را رنگ آميزي مي كنند. در واقع لباسش را نو مي كنند. در برخي ديگر ، رنگ آميزي را در جشن اسفندماه كه روز اول اسفند برگزار مي شود، انجام مي دهند و در برخي هم حتي يك هفته قبل از چله به در، اين كار انجام مي گيرد.يا در برخي از تيره ها، زنان ، مقداري آب را در طرفي ريخته و بر روي چوپانان مي پاشند!

هنگام اجراي چله به در، رقابت عجيبي بين خانواده ها به وجود مي آمد. هر خانوار ايلي ، مي كوشيد تا زودتر گوسفندانش را از ميان آتش بگذراند تا نحوست و امراض و بيماري هاي گوسفندان همسايه، به گوسفندان او منتقل نشوند.

مراسم چله به در، در ايل قشقايي، مي تواند تحت تاثير جشن سده كه دهم بهمن ماه انجام مي گرفته و يا مراسم چهارشنبه سوري آخر سال، باشد.

همچنان كه خواننده عزيز، نحوه اجراي اين مراسم و جشن ايلي را مي خواند، مي تواند دريابد كه چله بدر، حاوي مضامين دقيقي است كه توجه به آن ها، مي تواند در زندگي شخصي نيز رهگشاي برخي از مشكلات گردد.

مثال، فرار از ناپاكي ها و يكجا نشيني و سكون، فراموشي غم و غصه ، نو شدن و نوگرايي و مبارزه با خرافات، جرأت عبور و گذر از گذشته و.....

اين هم شعري از جناب حسينعلي قائمي بهمن بيگلو، شاعر گرانقدر ايل، در باره چله بدر:

قيش توكَنيب، بويوك چلّه گئدنده.

يئر بَزَنيب، گلين رختي گَيَنده.

نوروز گلي، يازدان خبر وئرنده،

چوبان قويونو چلّه بدر ائدردي.

قيش يوردونّان، يئنگي يوردا گئدردي!

مراسم چله به در، شباهت اندكي به مراسم چهارشنبه سوري دارد، با اين تفاوت عمده كه چهارشنبه سوري، شب و چله بدر ، صبح زود انجام مي گيرد و ديگر اين كه چهارشنبه سوري، آخرين چهارشنبه سال و چله بدر، در نيمه زمستان انجام مي شود.

ايل بزرگ قشقايي در جنوب ايران، از ديرباز، داراي مراسم و آيين هاي اختصاصي بسياري بوده كه در غم ها، شادي ها، اعياد، جنگ ها، پيروزي ها، شكست ها، در تغييرات فصول و در آغاز كوچ هاي پاييزه و بهاره و... برگزار مي شده اند.

به عبارتي، اين آيين ها، همواره همراه ايل بوده و ريشه در اعتقادات ايل داشته اند.طبق پژوهش هاي نگارنده، آيين هاي اختصاصي ايل يا در ساير نقاط كشور و مناطق عشاير نشين ، اصلا وجود ندارند و يا به سبك و سياق ايل قشقايي، اين آيين ها، در آن مناطق، اجرا نمي شوند.

ايل قشقايي، همواره، آيين هايش را محترم و نيكو ميداشت و براي برگزاري آن ها، تلاش دسته جمعي به عمل مي آورد.به پيشواز آن ها مي رفت و برنامه ريزي خاصي براي اجراي آن ها، داشت و حتي كساني كه به اين آيين ها اعتقاد نداشتند و يا اجرايشان نمي كردند را سرزنش و نكوهش مي كرد!!

اين آيين ها و جشن ها و يا غمنامه ها، ريشه در اعتقادات كهن ايل داشتند

احمد طهماسبی بهمن بیگلو: "چله به در,آیین نو شدن در ایل قشقایی

مجله چاغداش

منابع:

١- سيه چادرها، دكتر منوچهر كياني.

٢- اقوال شفاهي ايل قشقايي.

٣- مشاهدات نگارنده.

٤- شعر، حسينعلي قائمي بهمن بيگلو،شاعر.